De speech van schrijver en oud-politicus Jan Terlouw heeft veel los gemaakt bij de kijkers van De Wereld Draait Door. Het emotioneert, zelfs als je zijn voorbeelden van vroeger niet zelf mee hebt gemaakt. Om de vertrouwensband te herstellen, vraagt hij politici om integer te zijn. Maar moet werken aan een relatie niet van twee kanten komen? Ook vanuit de burgers zal er iets moeten veranderen.

Dit is alweer mijn vijfde column voor schrijfplatform SPAT. Dit platform bestaat nu niet meer. 

Doodse stilte, een lang applaus en ernstig knikkende hoofden op de achtergrond bekrachtigden de speech van Jan Terlouw in DWDD. Matthijs was goed stil, want Jan gaf ons in nog geen tien minuten een hele hoop om over na te denken. “Nu is het 2016 en er zijn heel veel dingen veranderd. We vertrouwen mekaar niet meer.” Hij gebruikte touwtjes uit de brievenbus als metafoor voor vertrouwen. De metafoor die ik hiervoor aanhaal, wordt doorgaans alleen gebruikt door bedrogen tienermeisjes. Vergeef me, het illustreert mijn idee het beste: Vertrouwen is als een stuk papier; je kunt het verfrommelen en weer plat strijken, maar de kreukels krijg je er niet meer uit. Althans, niet zonder strijkijzer.

In tegenstelling tot 60 jaar geleden wordt Nederland geleefd door wantrouwen. De overheid vertrouwt de burgers niet, wat zich uit in onmogelijke beperkingen. De burgers vertrouwen de politiek niet meer als gevolg van politici die bij iedere scheet afzien van hun fractie om d’r dan zelf maar eentje te beginnen. Jan Terlouw richt zich tijdens zijn speech op de jongeren in de zaal: “Daar doen we het toch voor? Zodat zij op een leefbare aarde kunnen wonen.” Hij roept politici op zich integer op te stellen om de kreukels te herstellen. Niet naast, maar in lijn met deze opvatting van Jan, kijk ik naar een ander invloedrijk en cruciaal onderdeel van de maatschappij: onderwijs. De basis van stemgerechtigden.

Uit ervaring en na heel veel multiculti gesprekken met vrienden uit alle uithoeken van Europa, kan ik zeggen dat het universitair onderwijs in Nederland iets is om dankbaar voor te zijn. De lesstof is van hoge kwaliteit en het niveau Engels is opmerkelijk. Volgens wereldwijd onderzoek van Times Higher Education staan alle Nederlandse universiteiten in de top 200. Mede dankzij het goede onderwijs worden we steeds slimmer. Misschien wel té slim.

Diezelfde jongeren in de zaal worden op school namelijk geleerd om overal vraagtekens bij te zetten en overal tegenaan te schoppen. Universiteiten hameren erop dat studenten alles in twijfel trekken. Zelfs professionals in jouw vakgebied, die moet je niet vertrouwen. Kritisch denken zorgt immers voor nieuwe inzichten en maakt je zelfstandig. Mensen worden zo inderdaad steeds slimmer en minder naïef, maar ook achterdochtig. De jeugd wordt zó sterk aangemoedigd om kritiek te hebben, dat het zou kunnen doorslaan in een ongezond wantrouwen.

Zo wordt duidelijk dat er van twee kanten aan de vertrouwensband moet worden gewerkt. De politiek moet laten zien dat ze er zijn om de belangen van het publieke belang van de toekomst te dienen, zoals Jan dat zo mooi zei. Op hun beurt is het noodzaak om aan te nemen. Op die manier kunnen we in een zo effectief mogelijke maatschappij leven. Het is een vicieuze cirkel die doorbroken zou moeten worden: weet ’t voor een keertje allemaal eens níet beter dan iemand die er voor geleerd heeft. Dat strijkijzer, dat is gematigdheid.